АМАРАНТТЫҢ (AMARANTHUS CRUENTUS) МОРФОЛОГИЯЛЫҚ-ФЕНОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНЕ ЛАЙЛЫ ТҰНБАЛАРДЫҢ ӘРТҮРЛІ ДОЗАЛАРЫНЫҢ ӘСЕРІ

Aмаранттың фотосинтез процессі оның С4 типтегі өсімдіктерге жатуына байланысты ерекше өтеді. Ол С3 типті өсімдік өкілдеріне қарағанда көміртек диоксидін белсендірек сіңіріп, ауаны тиімді түрде оттегімен байытады. Осыған байланысты амаранттың сәндік бағытта өсірілетін түрлері көміртегі диоксиді көп шоғырланған қалалық жерлерде табиғи сүзгі ретінде қолданылып, егілгені дұрыс. Сонымен қатар амаранттың сәндік үлгілері жапырақтарының, гүлдерінің қайталанбас формаларымен көзге түседі. Амаранттың сары, қызыл, жасыл, қызыл қоңыр, үш түсті; жапырақтары сопақша, қалың, бұйра; гүлшоғырлары да түрлі-түсті әдемілігімен ерекшеленеді. Амаранттың сәндік үлгілері морфометриялық сипаттамалары бойынша сан алуан. Кез келген өсімдіктің қалыпты дамуы үшін топырақ құнарлылығы, температуралық жағдай, ылғалдылық мөлшері үлкен маңызға ие. Егер де жоғарыда аталған факторлардың бірі жетіспейтін болса, өсімдіктің тіршілік сапасы төмендейді. Топырақта қоректік элементтердің жетіспеушілігі, қолайсыз ауа райы, ылғал аздығының әсерінен өсімдік бойында фотосинтез процесстерінің тежелуі, биомассаның төмендеуі, ауруларға төзімділігінің төмендеуіне әкеледі. Біздің зерттеу жұмысымыздың барысында тыңайтқыш ретінде ағынды сулардың лайлы тұнбалары қоданылды. Коммуналды ағынды сулардың лайлы тұнбалары қалдық ретінде полигондарға жинақталып, айналаға жағымсыз иіс таратып, қоршаған ортаға кері әсер етеді. Алайда бұл қауіпті қалдық түрін қайта өңдеп, қалалық территорияларды көгалдандыру үшін органикалық тыңайтқыш немесе бұзылған жерлерді рекультвациялау кезінде грунт алуға болады. Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде амаранттың өсіміне, жалпы биомассасының артып, сабағы мен гүлдің ұзындығына лайлы тұнбаның 10 т/га мөлшері барынша оңтайлы әсер еткені байқалды. Осы нұсқада бақылау салыстырғанда өсімдік сабағының ұзындығы 77%, гүлшоғыр ұзындығы 2,2 есе, гүлшоғыр массасы 1,8 есе, өсімдіктің гүлге дейінгі биомассасы 2,1 есеге артты.

1. Бухарина И.Л., Журавлева А.Н., Болышова О. Г. Городские насаждения: экологический аспект. – 2012.

2. Магомедов И.М. Фотосинтез и органические кислоты. Л.: Изд-во ЛГУ, 1988. 203 с.

3. Слонов Л.Х., Шугушева Л.Х. Экология, физиология и продуктивность амаранта. – Нальчик: Изд-во М. и В. Котляровых, 2015. − 132 с.

4. Вавилов, Н.И. Великие земледельческие культуры доколумбовой Америки и их взаимоотношения / Н.И. Вавилов / Избранные произведения в двух томах, т.1. С. 276-302. − Л.: Наука, 1967. − 424 с.

5. Вавилов, Н.И. Ботанико-географические основы селекции /Н.И. Вавилов / Избранные труды, т.1. С.382-384. − Л.: Изд. Наука, 1967. − 424с.

6. Старых, Г.А. Размножение декоративных и овощных растений: учебное пособие / Г.А. Старых, А.В. Гончаров, В.А. Крючкова. – М.: ФГБОУ ВПО РГАЗУ, 2014. – 88 с.

7. Jamali M.K. et al. Use of sewage sludge after liming as fertilizer for maize growth //Pedosphere. 2008. – Т. 18. – №. 2. – Р. 203-213.

8. Berbecea A., Radulov I., Sala F. Agricultural use of sewage sludge pros and cons. Res. J.Agricult. 2008, 40(2), 15–20.

9. Органические удобрения на основе сточ ных вод [Электронный ресурс]: Агрохимия. 2013. URL: http://agrohimija.ru

10. Pathak A., Dastidar M.G., Sreekrishnan T.R. Bioleaching of heavy metals from sewage sludge: a review // Journal of environmental management. – 2009. – Т. 90. – №. 8. – Р. 2343-2353.

11. Berti, W., Jacobs, L., 1996. Chemistry and phytotoxicity of soil trace elements from reported sewage sludge applications. Journal of Environmental Quality 25, 1025 –1032.

12. McConnell, D.B., Shirlipour, A., Smith, W.H., 1993. Compost application improves soil properties. Biocycles 4, 1103-1109

13. ГОСТ 27980-88. Удобрения органические. Методы определения органического вещества. Введ. 01.01 1990. М., 1989.

14. ГОСТ 26717-85. Удобрения органические. Методы определения общего фосфора. Введ. 01.01.87. М., 1988.

15. ГОСТ 26718-85. Удобрения органические. Метод определения общего калия: Введ. 01.01.87. М., 1988.

16. ГОСТ 26715-85. Удобрения органические. Методы определения общего азота. Введ. 01.01.87. М., 1986.

17. Bozkurt M.A., Yarilgaç T. The effects of sewage sludge applications on the yield, growth, nutrition and heavy metal accumulation in apple trees growing in dry conditions // Turkish Journal of Agriculture and Forestry. – 2003. – Т. 27. – №. 5. – Р. 285-292.

18. Sharifi M. et al. Effects of sewage sludge, compost and cow manure on availability of soil Fe and Zn and their uptake by corn, alfalfa and tagetes flower // Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. – 2011. – Т. 15. – №. 56 (B). – Р. 141-154.

19. Брындина Л.В., Бакланова О.В. Влияние биологически очищенного осадка сточных вод на рост и развитие декоративных растений // Лесотехнический журнал. – 2019. – Т. 9. – №. 1 (33).

20. Риджал И.Б. Влияние осадков сточных вод на продуктивность лесосеменных плантаций сосны обыкновенной (Pinus sylvestris L.) в зоне хвойно-широколиственных лесов: дис. – М., 2006. - 136 с.