«ТУҒАН ЖЕР» КОНЦЕПТІСІНІҢ ТАНЫМДЫҚ СИПАТЫ

Мақалада әлемнің концептуалды бейнесінің бөлшегі болып табылатын адам танымында, тілдік жүйеде және көркем мәтінде орын тапқан поэзияның тілдік көркемдігі, концептуалдық өрісі нысан етіп алынады. Осындай зерттеулердің методологиялық күрделілігі концептінің өзі мен оның мағынасының шегарасын ашуда жан-жақты зерттеуді қажет етуімен айқындалады. «Атамекен» лексико-семантикалық өрістеріне жататын бірліктер іріктеліп, талдау жасалған. Жыраулық кезенінің ақындарының поэзиясындағы «Атамекен» концептісінің қолданысы талданып, мәдени фон мен мәдени семаға ие болған стереотиптік бірліктер жан-жақты талданады. Зерттеуші «Атамекен» концептісіне қатысты «Отан», «туған жер», «дала», «ауыл», «жайлау», «құтты қоныс», «жұрт» ұғымдары көшпелі халықтың таным әлемімен байланысты көрініс тауып, «атамекен» концептісін танытудағы өзек концептілер болып табылатындығын дәлелдеп көрсете алған. Ұлттың ұлт болып қалыптасуына әсер ететін негізгі факторлардың бірі – ұлттың рухани болмысының табиғатпен тікелей байланысын айқындаған. Қазақ халқының алтын бесігі, қазақты тәрбиелеген кең байтақ жазық өңірі, атамекені, оның бойынан, қанынан даладай дарқандықты, алаңсыз өмірді, кең дүниені аңғартатынын дәлелдей түскен. Осы тұрғыдан келгенде еңбектің танымдық-зерттеушілік маңызы айқын. Когнитивті лингвистиканың негізгі ұғымы болып саналатын концептілерге сипаттамалар беріліп, оның әлемнің тілдік бейнесіндегі орны анықталады. Жыраулар поэзиясы тараушасында жыраулық кезеңі ақындарының поэзиясында «Атамекен» концептісінің қолданысын жан-жақты талдап көрсетеді. «Атамекен» концептісі жыраулар поэзиясындағы әлемдік тілдік бейнеде «бетегелі бел», «ата қоныс», «жайлы қоныс», «ата жұрт», «жер», «мекен» ұғымдарының қолданылуымен терең ашылғанын нақты мысалдармен дәлелдеп көрсеткен.

1. Нұрдәулетова Б. Жыраулар поэтикасындағы дүниенің концептуалдық бейнесі: ф.ғ.к, докторы... авторефераты. - Алматы, 2008. - 47 б.

2. Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. - Алматы: Ғылым, 1977. - 712 б.

3. Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. - Алматы: Арыс, 2009. - 272 б.

4. Әмірбекова А. Концептілік құрылымдардың поэтикалық мәтіндегі вербалдану ерекшелігі (М. Мақатаев поэзиясы бойынша): филол. ғыл. канд. 26 б. – дисс. автореф.: 10.02.02. – Алматы, 2006.

5. Ай,заман-ай, заман-ай... (Бес ғасыр жырлайды): 2 томдық (Құрастырушы: М. Мағауин, М. Байділдаев). – Алматы, 1991. – 385 бет.

6. Толысбай Кенжалы. Асан Қайғы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2006. – 284 бет.

7. Жеті ғасыр жырлайды: екі томдық. Алматы: Жазушы, 2008. 1-том. – 400 бет.

8. Екімыңжылдық дала жыры. / Бас редактор Ә. Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 2000. – 752 бет.

9. Дауылпаз баба - Қожаберген (шығармалар жинағы мен зерттеулер). - Алматы: Мектеп, 2011. 464 б.