АРЕАЛЫНА АНТРОПОГЕНДІК ӘСЕР ЕТУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ СҮТҚОРЕКТІЛЕР

Сүтқоректілер Павлодар облысының аумағында (Қазақстанның солтүстік-шығысы) барлық жерінде таралған. Антропогенді әсер байқалатын ареалдарында Microtus gregalis және Sicista subtilis түрлері басым болып келеді. Ұсақ сүтқоректілер ауыр өнеркәсіптің ірі кәсіпорындарының эмиссиясы жағдайында өмір сүреді. Ірі зауыттар мен тас жолдардың маңында күкірт (IV) және азот (IV) тотықтары, көміртег (II) оксиді, қатты фторидтер, сутег фториді, бенз(а)пирен; ванадий, хром, марганец, темір, никель, мыс, мырыш, қорғасын тәрізді химиялық заттар кездеседі. Жануарлар улы заттарды қорекпен бірге трофикалық деңгейлер және тыныс алу арқылы алады. Жәндіктермен қоректенетін сүтқоректілер кеміргіштерге қарағанда ластанудан көбірек зардап шегеді. Фтор сүйек ұлпаларында жиналады. Ауыр металдар сүтқоректілердің терісінде, бауырында, бүйректерінде, өкпеде, жыныс мүшелері мен тірек-қимыл аппаратында болады. Жануарлардың денсаулығы үшін ең қауіпті-бенз(а)пирен, оның аз мөлшері мутаген болып табылады. Улы заттардың әсер ету деңгейі, ареалы ластану көзінен неғұрлым алшақ жатқан жағдайда төмендейді.

1. Dockery, D. W., Pope, C. A. Acute respiratory effects of particulate air pollution [Text]. – USA : Harvard School of Public Health, 1994. – 119 p. [англ.яз.].

2. Бубнов, А.Г., Биотестовый анализ - интегральный метод оценки качества объектов окружающей среды: учеб. пособие [Текст]. – А.Г. Бубнов, С.А. Буймова, А.А. Гущин, Т.В. Извекова, – Иваново, 2007. – 112 с.

3. Батырбекова, Л.С., Морфологическое изменения в печени крыс при хроническом ингаляционном воздействии седиментированной пыли г. Аральск кызылординской области [Текст] / А.У. Аманбекова, Е.О. Полякова, А.А. Мельдебекова, Э.В. Итаева, Б.Д. Жапарқұл, Г.К. Рахимжанова // Научный форум: медицина, биология и химия. – Москва. – 2019. – С. 25-36.

4. Сергазинова, З.М., Дупал Т.А., Литвинов Ю.А., Ержанов Н.Т. Воздействие выбросов алюминиевого производства в Северном Казахстане на видовую структуру и характер накопления фтора у мелких млекопитающих. // Принципы экологии. Петрозаводск, 2018. – С. 60-74

5. Дупал, Т.А., Сергазинова, З.М., Ержанов, Н.Т., Литвинов Ю.А. Предварительный анализ изменений структуры сообществ мелких млекопитающих под влиянием промышленных загрязнений в условиях Северного Казахстана [Текст] // Сибирский экологический журнал. – Новосибирск, 2017. – С. 789-797

6. Сирина, Н. В. Оценка воздействия на атмосферный воздух предприятий алюминиевой промышленности [Текст] // Известия Иркутского государственного университета. Серия «Науки о Земле». – Иркутск, 2008. – С. 181-188.

7. Евдокимова, Г.А., Зенкова, И.В. Влияние выбросов алюминиевого завода на биоту почв Кольского полуострова [Текст] // Почвоведение. – Апатиты, 2003. – С. 973-979.

8. Guidelines for drinking-water quality, 2nd ed. Health criteria and other supporting information. World Health Organization, Geneva, 1998

9. Носенко, Ю.Г., Сафаров, Р.З., Муканова, Р.Ж., Жунусова, К.З., Баймурат, М., Жанибекова, А.Т. Экологические проблемы Павлодарской области [Текст] // International scientific conference “Global Science and Innovations 2018”. – Eger, Hungary, 2018. – C. 217-223.

10. Mohajan, H. Acid Rain is a Local Environment Pollution but Global Concern [Text] // Open Science Journal of Analytical Chemistry. – 2019. – №5(3). – pp. 47-55.

11. Сергазинова, З.М., Абылхасанов, Т.Ж., Ержанов, Н.Т. Экология мелких млекопитающих павлодарской области [Текст] // Вестник ИрГСХА. Биология. Охрана природы. – 2017. – № 83. – С. 192.

12. Сергазинова, З.М., Дупал, Т.А., Литвинов, Ю.Н., Ержанов, Н.Т., Конарбаева, Г.А. Воздействие выбросов алюминиевого производства в Северном Казахстане на видовую структуру и характер накопления фтора у мелких млекопитающих [Текст] // Принципы экологии. – 2018. – № 3. – С. 60–74.

13. Шелепова, В.С., Звягинцева, А.В. Бензапирен - химико-биологическая проблемы современности (С20Н12) [Текст] // Пожарная безопасность: проблемы и перспективы. – 2017. – №1(8). – С. 477-480.

14. Chemical agents and related occupations // A Review of Human Carcinogens [Text] // International Agency for Research on Cancer. – France, 2012. – № 100F. – 628 p.

15. Быкова, Е.А., Гашев, С.Н. Особенности накопления микроэлементов в организме мелких млекопитающих в условиях урбанизации [Текст] // Известия Самарского научного центра Российской академии наук. – 2014. – №1(4). – С. 1144-1148.

16. Fedorova E. V., Malyshev V. S., Borovkova A. M. The health abnormalities under the technogenic exposures risks analysis [Text] //Journal of Physics: Conference Series. – IOP Publishing, 2017. – Т. 891. – №. 1. – С. 012370.