Қозғалтқышты алдын ала жылыту жүиелерінің заманауи түрлеріне шолу және талдау

Мақалада іштен жану қозғалтқыштарының алдын ала жылыту жүйелерінің заманауи түрлеріне шолу және салыстырмалы талдау берілген, бұл мәселе Қазақстанның солтүстік аймақтарының қатал климаттық жағдайында көлік құралдарын пайдалану үшін ерекше өзекті. Суық іске қосу цилиндр-поршень тобының тозуының артуымен, отын шығынының өсуімен және зиянды заттардың шығарындыларының көбеюімен қатар жүреді, бұл тәжірибелік зерттеулермен расталады. Қосымша өзектілікке 2025 жылы енгізілген, автомобильдерді бес минуттан артық бос жүрісте жылытуға тыйым салу шарасы әсер етті, ол баламалы техникалық шешімдерді іздеуді талап етеді. Жұмыста үш негізгі класс жүйелендірілді: электрлік, автономды отындық және аралас интеллектуалды жүйелер. Әр түрінің конструктивтік ерекшеліктері, жұмыс істеу принципі, артықшылықтары мен кемшіліктері қарастырылды. Электрлік жүйелер қарапайым және арзан болғанымен, сыртқы электр желісіне тәуелді; автономды подогревательдер қозғалтқышты тез іске қосуды және тәуелсіздікті қамтамасыз етеді, бірақ қосымша шығындарды қажет етеді; аралас шешімдер жоғары тиімділікті және интеллектуалды басқаруды қамтамасыз етеді, алайда қымбат болып қала береді. Тиімділік, энергия тұтыну, экологиялық әсер және пайдалану ыңғайлылығы критерийлері бойынша жүргізілген салыстырмалы талдау экстремалды аяз жағдайында ең сенімдісі автономды отындық жүйелер екенін көрсетті, ал болашақтағы даму бағыттарының бірі - жаңартылатын энергия көздерін және «ақылды қала» тұжырымдамасын біріктіретін интеллектуалды және аралас жүйелер.

1. Седельников И.А., Смагулова Е.Н. Динамика основных метеопоказателей на территории Северо-Казахстанской области за 1966-2020 гг. // Региональные геосистемы. - 2023. - Т. 47, № 4. - С. 569-579. https://doi.org/10.52575/2712-7443-2023-47-4-569-579

2. Roberts A., Brooks R., Shipway P. Internal combustion engine cold-start efficiency: A review of the problem, causes and potential solutions // Energy Conversion and Management. - 2014. - Vol. 82. - P. 327-350. https://doi.org/10.1016/j.enconman.2014.03.002

3. Andrych-Zalewska M., Chlopek Z., Merkisz J., Pielecha J. Impact of the Internal Combustion Engine Thermal State during Start-Up on the Exhaust Emissions in the Homologation Test // Energies. - 2023. - Т. 16, № 4. - С. 1937. https://doi.org/10.3390/en16041937

4. Штраф за прогрев авто более 5 минут разъяснили в МВД. - Zakon.kz, 09.01.2025. - Режим доступа: zakon.kz/obshestvo/6462781 -shtraf-za-progrev-avto-bolee-5-minut-razyasnili-v-mvd.html (дата обращения: 05.09.2025).

5. Analog Devices. Designing a temperature-based heating system for an automotive engine preheater // Technical Articles. - 2023. - URL: https://www.analog.com/en/resources/technical-articles/designingtemperature-based-heating-system-automotive-engine-preheater.html (дата обращения: 05.09.2025).

6. 8 лучших предпусковых подогревателей / Expertology; автор — Борис Владимирович Филатов. — Обновлено: 29.03.2025. — Режим доступа: expertology.ru/8-luchshikh-predpuskovykhpodogrevateley (дата обращения: 05.09.2025).

7. Geca M. J., Radica G. Effect of compression ignition engine preheating on its performance under cold start conditions // Combustion Engines. - 2022. - Vol. 188, № 1. - Pp. 67-74. https://doi.org/10.19206/CE142346.=

8. Zhao Y., et al. Study on activation system of thermostatic preheating engine // Journal of Electronic Research and Application. - 2024. - Vol. 4, No. 2. https://doi.org/10.26689/jera.v8i6.8996

9. Ding P., et al. Research on interactive coupled preheating method utilizing engine-motor cooling waste heat in hybrid powertrains // SSRN. - 2025. https://doi.org/10.2139/ssrn.5325060

10. Thermo Top Evo - Coolant Heaters. - Webasto, 2025. - Режим доступа: https://www.webasto.com/en-us/heating/coolant-heaters/thermo-top-evo.html (дата обращения: 05.09.2025).

11. Karjalainen P., Timonen H., Saarikoski S., et al. Emissions from fuel-operated auxiliary heaters in vehicles // Atmosphere. - 2021. - Vol. 12, No. 9. - P. 1105. https://doi.org/10.3390/atmos12091105