Қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін білдіретін сөздер мен тұрақты сөз тіркестерінің, сондай-ақ мақал-мәтелдердің қазақ тілінен ағылшын тіліне аударылуы (І. Есенберлиннің "Көшпенділер" трилогиясы негізінде)

Бұл зерттеу Ілияс Есенберлиннің Көшпенділер трилогиясын қазақ тілінен ағылшын тіліне аудару үдерісіндегі мәдени бояуы қанық лексиканы, әсіресе ұлттық ерекшеліктерді білдіретін сөздер мен тұрақты тіркестерді талдауға арналған. Зерттеу шеңберінде сипаттамалық талдауға негізделген сапалық әдіс қолданылды. Негізгі назар әскери терминологияға, қазақ халқына ғана тән туыстық атауларға, мәдени мағына жүктелген сөздер мен тіркестерге, сондай-ақ қазақ мақал-мәтелдеріне аударылды.

Мақала кіріспе, әдіснама, зерттеу нәтижелері, талқылау және қорытынды бөлімдерінен тұрады. Бұл зерттеу тілтану саласындағы студенттер мен оқытушылар үшін, сондай-ақ отандық және шетелдік авторлардың тарихи және әдеби шығармаларын оқуға қызығушылық танытатын оқырмандар үшін де өзекті.

Зерттеудің мақсаты – мәдени-тілдік ерекшеліктері бар сөздер мен тіркестердің аудармада мағыналық берілу сипатын анықтау және оларды аудару барысында қолданылған стратегияларды талдау. Зерттеудің негізгі сұрақтары: “Мәдени-тілдік ерекшеліктері бар сөздер мен тіркестер ағылшын тіліне қалай аударылды”? және “Аудармашы олардың бастапқы мағынасын қаншалықты дәрежеде сақтай алды”?

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, әскери және туыстық терминдер негізінен транслитерация арқылы берілген, кейбір жағдайларда сипаттамалық аударма қолданылған. Кейбір мақал-мәтелдер мен метафоралар аудармада қолданылмаған, ал кейбірі сөзбе-сөз аударылған. Шығармадағы метафоралық қолданыстардың молдығын ескере отырып, бұл зерттеу аудармашылар, тіл мамандары мен оқытушылар үшін пайдалы материал бола алады, сондай-ақ мұндай тілдік бірліктерді аударудағы әдістер туралы қосымша ақпарат ұсынады.

1. Koksal, O., & Yuruk, N. (2020). The role of the translator in intercultural communication. International Journal of Curriculum and Instruction, 12(1), 327-338. http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1249472.pdf

2. Cao, H. (2020). A study of translation in intercultural communication. In 2020 2nd International Conference on Humanities, Cultures, Arts and Design (ICHCAD 2020). Francis Academic Press. https://doi.org/10.25236/ichcad.2020.025132

3. Davies, E.E. (2012). Translation and intercultural communication: Bridges and barriers. In C.B. Paulston, S.F. Kiesling, & E.S. Rangel (Eds.), The handbook of intercultural discourse and communication (1st ed.). Blackwell Publishing.

4. Искаков, Е.Н. (2019). Английские идиомы, устойчивые выражения и фразовые глаголы в переводе на русский и казахский языки (2-е изд.). Издательство LEM. [English idioms, set expressions, and phrasal verbs in translation into Russian and Kazakh languages (2nd ed.)].

5. Magilvy, J.K., & Thomas, E. (2009). A first qualitative project: Qualitative descriptive design for novice researchers. Journal for Specialists in Pediatric Nursing, 14(4), 298-300. https://doi.org/10.1111/i.1744-6155.2009.00212.x

6. Прошина, З.Г. (2008). Теория перевода (с английского языка на русский и с русского языка на английский): Учебник на английском языке (3-е изд., перераб.). Владивосток: Издательство Дальневосточного университета. [Translation theory (from English to Russian and from Russian to English): A textbook in English (3rd ed., revised)].

7. Рысбекқызы, Г. (2023). Қазақ және ағылшын тілдеріндегі туыстық атаулар - мәдениетаралық құзыреттілікті қалыптастыру құралы [Kinship terms in Kazakh and English languages as a tool to form intercultural competence]. Bulletin of L. N. Gumilyov Eurasian National University: Philology Series, 144(3), 120-135. https://doi.org/10.32523/2616-678x-2023-144-3-120-135

8. Жанғалиев, Ұ.Қ., Биназарова, Н.Н., & Алпысбаева, Ғ.Б. (2024). ХУІІІ-ХІХ ғғ. Ресей империясының отарлау саясатының нәтижесінде қазақ қоғамы құрылымындағы түбегейлі өзгерістер [Radical changes in the structure of Kazakh society as a result of the colonial policy of the Russian Empire in the 18th-19th centuries]. Вестник Карагандинского университета. Серия “История. Философия”, 11329(1), 60-66. https://doi.org/10.31489/2024hph1/60-66

9. Нургазина, Т.С. (2024). Қазақ қоғамындағы батырлар институтының маңызы [The significance of the institution of batyrs in Kazakh society]. In Д. Р. Орынбеков (Ed.), XVII ғасырдың екінші жартысы - XVIII ғасырдың ортасындағы қазақ және жоңғар хандықтарының қарым-қатынастары: Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары (pp. 77-82). Shakarim University.

10. Мухтарова, С.С. (2017). Национально-культурная сущность терминов родства (на материале трилогии И. Есенберлина “Кочевники”) [The national-cultural essence of kinship terms (based on I. Yessenberlin’s trilogy The Nomads)]. Филологические науки. Вопросы теории и практики, 144-147. https://www.gramota.net/materials/2/2017/9-1/41.html

11. Ғали-Асқар, A. (2022, Тамыз 16). Ақ түйенің қарны жарылған күн [The day the white camel’s belly burst]. Дидар Газеті. https://didar-gazeti.kz/aq-tueyening-qarny-iarvlghan-kuen/

12. Дәлелбекқызы, А., & Йылдыз, Н. (2021). Ұлттық кодтың тарихи санаға әсері [The impact of the national code on historical consciousness]. Филология сериясы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, (184), 156-166. https://doi.org/10.26577/EJPh.2021.v184.i4.ph14

13. Utkelbayeva, Z., & Rifai, J. A. S. (2020). Kazakh inheritance law and its differences from other legal systems. Journal of Oriental Studies, 92(1), 70-78. https://doi.org/10.26577/JOS.2020.v92.i1.09

14. Кенжеахметұлы, С. (2018). Қазақ халқының тұрмысы мен мәдениеті [Life and culture of the Kazakh people]. Алматыкітап баспасы.

15. Academic.ru. (n.d.). Money makes the mare go. Academic Translate. https://translate.academic.ru/money%20makes%20the%20mare%20go/en/ru/

16. Сатаев, K. (2018, December 4). “Солнце на спине” и падение с верблюда ["Sun on the back" and falling from a camel]. Прикаспийская Коммуна. https://pricom.kz/kultura/solntse-na-spine-i-padenie-sverblyuda.html

17. Kecskes, I. (2015). Intracultural communication and intercultural communication: Are they different? International Review of Pragmatics, 7(2), 171-194. https://doi.org/10.1163/18773109-00702002