ҚАРАХАНИДТЕР ДӘУІРІНДЕГІ ИСЛАМ ФИҚҺ НЕГІЗДЕРІ САЛАСЫНЫҢ БЕЛДІ ҒҰЛАМАСЫ – ШӘМСУЛ-ӘИММА ИМАМ ӘС-САРАХСИ

Бұл мақала Шәмсул әимма ас-Сарахси деген атпен белгілі Ханафи мектебінің дамуында маңызды рөл атқарған, фиқһ мәселелерімен айналысқан ірі ғалымның өмірі мен қызметіне арналған. Мақалада алғашқы мұсылман мемлекеттерінен болған Қараханидтер дәуірінде ғұмыр кешкен, Һижри 400 жылы Түрікменістан мен Иранның қазіргі шекарасында орналасқан "Сарахс" қаласында дүниеге келген фиқһ негіздері ғалымдарының бірі – имам Сарахсидің ғұмыр жолына талдау жасалады. Тарихи анықтамалар беріліп, оның жастық шағынан қайтыс болғанға дейінгі басынан өткен оқиғалар баяндалып, оның ғалым әрі имам ретінде қалыптасуы, сондай-ақ зерттеу барысында пайдаланған құқықтық әдістері, Қараханидтер дәуіріндегі ханафи мәзһабының таралуы, қалыптасу және даму тарихындың теориялық және құқықтық мәселелері қарастырылады. Қараханидтер дәуіріндегі ислам діні мен ханафи фиқһының қалыптасуы мен дамуы мәселелерінің өзектілігі сол аумақтың фиқһ институтының дамуындағы рөліне үлес қосқан ғалымдарды зерттеу қажеттілігімен айқындалады. Жастайынан Бұхарадағы сол кездегі көрнекті ғұламалардан берік білім алып, ақыл-парасаты, білімділігімен аз ғана уақыттың ішінде жан-жаққа атағы тараған, әр ортада шындықты айтудан тайынбаған Сарахсидің Өзкент қаласында түрмеге жабылып, сол жерде жазған құнды еңбектеріне сипаттама жасалып, ғалымның Ханафи мәзһабының негізгі кітаптарынан болған "Мабсут" сияқты ғылыми еңбектеріне қысқаша шолу жасалынады.

1. Кырғыз Республикасынан билим жана илим министрлиги Ош Мамлекеттик Университети Теология Факультети. Иләхият факультеті илмідергісі. – Ош: 12-саны. 2007.

2. Шамсуддин әз-Захаби, Сияр алям ан-нубаля - Бейрут : «Байт әл-Әфкар ад-Даулияти» баспасы

3. А.К. Муминов, Ханафитский мазхаб в истории Центральной Азии. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы»баспасы, 2015. – 400 бет.

4. А. Әділбаев, Ханафи Мәзһабы (оқу құралы). – Алматы: «Арыс» баспасы, 2014. – 328 бет.

5. Мұхаммед ибн Ахмәд ибн Әби Сәһл ас – Сарахси, Шәрху кибат Сиярил кәбир. – Бейрут: «Дар әл-кутуб илмия» баспасы, 1997.

6. С. Жолдасбайұлы, Ежелгі және орта ғасырдағы Қазақ елінің тарихы (Оқулық). – Алматы: «Кітап» баспасы, 2010. – 336 бет.

7. Досай Кенжетай, Діни білім мен таным негіздері және зайырлылық, http://eislam.tarmpi.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=81:2013-02-16-03-03-09&catid=13:2013-01-31-05-53-16&Itemid=26

8. Ұлық ислам құқықшысы Шәмсул-әиммә әс-Сарахсидің дүниеден өткеніне 900 жыл атты симпозиум. – Анкара: «Анкара университеті» баспасы, 1965.

9. Islam Ansiklopedisi (2020). – Ankara: TDV Yayınları / İSAM Yayınları. – 529 c.

10. Светскость и религия в современном Казахстане: модернизация духовно-культурных смыслов и стратегий (2020). Коллективная монография. – Алматы: ИПФР КН МОН РК, 2020. – 250 c.

11. Зимери С. (2020) Ислам без ислама // Vita Cogitans: Альманах молодых философов. № 11. – 146-166 c.

12. Тимощук Е.А. (2020) Медиареальность в фокусе феноменологии // Современный дискурсанализ. № 2-1 (26). – 71-80 с.

13. Svante E. Cornell S. Frederick Starr Julian Tucker. «Religion and the Secular State in Kazakhstan». – Washington: «SILK ROAD PAPER». – 2018. – 96 с.

14. Мұхаммед Буенокалн, Ислам зерттеулер журналы. – Стамбул: 20-саны. 2008. – 38 бет.

15. Ш.Т. Керім, Сығанақ саңлағы. – Алматы: «Нұр-Мүбарак» баспасы, 2012. – 240 бет.

16. Халық Сонгүр, Улусларарасы түрк дүниясының ислами каткылар симпозиумы. – Испарта: 2007.

17. Осман Айдынлы, Діни ғылым журналы. 49-том, 2-саны, 2013.

18. Тимощук Е.А. (2020) Медиареальность в фокусе феноменологии // Современный дискурсанализ. № 2-1 (26). – 71-80 с.

19. Абул Кәрим ибн Мұхаммед ибн Мансур ас-Сам’ани, Әл-Әнсаб. – Хайдарабат: «Даиратулмағариф ал-Усмания» баспасы, 1980. 2-басылым.

20. Мустафа Абдуллах Хаджи Халифа, Кашф аз-зунунан асами ал-кутуб уал-фунун. – Бейрут: «Дар Ихия ат-Турос ал-Араби» баспасы, 1941.

21. Насыров И. (2018) Пост-ислам или культурный ислам? // Философская антропология. Т. 4. № 1. – 46-54 с.

22. Исмағил Баша ал-Бағдади, Һадиятул-‘арифин асмаул-Муаллафин уа асар ал-Мусаннафи. – Бейрут:«Дар Ихия ат-Турос ал-Араби» баспасы, 1951.