ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ «БӘЙТЕРЕК» ҰҒЫМЫ

Бұл мақалада «бәйтерек» ұғымына байланысты әртүрлі мифологиялық сюжеттер талданады. Қазіргі этнологияның теориялық және методологиялық негіздеріне сүйене отырып, мақала авторы «бәйтерек» туралы ежелгі сенiмдер тотемистикалық сипатқа ие болуы мүмкіндігі жайлы болжамға келеді. Дәстүрлі дүниетанымында «бәйтерек» мәңгіліктің, мәңгілік өмірдің нышаны болған. Ол бүкіл ғаламаттың символы болғандықтан, ежелгі адамдар бүкіл әлемді осы ағаш түрінде елестеген.
Ғасырлар бойы «бәйтерек» кейпі дәстүрлі дүниетанымда үнді-иран, түрік, араб-мұсылман мифологияларындағы бейнелерімен күшейтілген. Мифтерде, «бәйтерек» ұғымымен қоса, киелі құстар (самұрық, бүркіт) және айдаһар (жылан) бейнеленген. Осы наным-сенімдер қазіргі мерекелік дәстүрлеріне әсер етті. Мысалы, жаңажылдық шыршаның көркемдеуінде архаикалық негіз болуы мүмкін.
Дәстүрлі мәдениетте «бәйтерек» туралы сенімдер маңызды орынға ие болды. Қазіргі уақытта осы сенімдер әртүрлі архитектуралық нысандар ретінде сомдалған.

1. Сайт: http://www.orientalstudies.ru/rus/images/pdf/journals/turcologica_1976_36_korogly.pdf. Дата обращения: 12.03.2021.

2. Королев К. М. Мифология викингов: героический Север и его предания. СПб.: Мидгард, 2004. – 592 с.

3. Сайт: https://smekni.com/a/319917/drevo-zhizni/ Дата обращения: 12.03.2021.

4. Попова Г. С. Древо мира Аал Луук мас в современной культуре якутов Саха // Ценности и смыслы. – 2019. – № 4 (62). – С.103–120.

5. Сайт: https://silkadv.com/en/content/svyashchennoe-drevo-kirgizov. Дата обращения: 12.03.2021.

6. Фрэзер Д. Д. Золотая ветвь: Исследование магии и религии. – М., Политиздат, 1986. – 703 с.

7. Швед И. А. Образ ели в белорусской фольклорной картине мира (в общеславянском контексте) // totem_lodjur-obraz-eli-v-belorusskoi-folklornoikartine-mira/. Дата обращения: 12.03.2021.