БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ШЕГІНДЕГІ ДЕРКӨЛ СЫРТЫ ФЛОРАСЫНЫҢ ХОРОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУЫ

Мақалада төрт ландшафтық аймаққа бөлінген Жалпы Сырттың (Ж.С) кальцефиттік флорасы қарастырылған. Зерттелген аймақ Еуразиялық дала аймағына, Орал-Торғай (Батыс Қазақстан) дала белдеуіне, бетегелі-селеулі далаға жатады. Біз қарастырып отырған Деркөл Сырты (Д.С) Ж.С-тың оңтүстік бөлігінде орналасқан. Жер бедері жылжымалы-тегіс, ойпаттармен, жартастармен, жыралармен және шұңқырлармен тығыз бөлінген. Ендік бағыттағы аумақты Деркөл өзенінің алқабы кесіп өтеді. Д.С-да Үлкен Ешкі тауы (254 м) және Глазистая тауы (196 м) атты биік нүктелер белгіленген. Зерттеу нәтижесінде флоралық құрамда 222 туысқа, 56 тұқымдасқа жататын 350 өсімдік түрі тіркелді.
Өткізілген хорологиялық немесе географиялық талдау Д.С флорасында кең ареалды (еуразиялық 138 түр (39,5%), еуропалық 81 (23,1%), голарктикалық 42 (12%)) және жергілікті (Ежелгі Жерорта теңіздік 44 (12,5%), Жерорта теңізідік 19 (5,4%)) және тар жергілікті тұрандық 22 (6,3%) түрлердің таралғанын көрсетті. Тұран типінде келесі топтар ажыратылады: арал-каспийлік 5 (1,4%), заволжскқазақстандық 6 (1,7%), нижневолжск 4 (1,2%), сарматтық 3 (0,8%). Тұран тобының түрлерін зерттелетін флораның автохтонды өзегі ретінде қарастыруға болады.
Географиялық элементтердің құрамы бойынша Д.С флорасы Голарктикалық патшалықтың Бореалды және Ежелгі Жерорта теңіздік патшалықастының түйіскен жерінде орналасқан далалық байланыс флорасы екені анықталды.
Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктердің 14 түрі және Батыс Қазақстан облысының Жасыл кітабына енгізілген 33 түр анықталды.

1. Конвенция о биологическом разнообразии // United Nations-Treaty Series - Рио-де-Жанейро. - 1992. - С. 199-225.

2. Кольченко О.Т. Сводный список растений меловых обнажений Северного Прикаспия. Флора и растительность Северного Прикаспия. - Л. С., 1974. - С 179- 199.

3. Мамышева М.В. Краткий анализ флоры горы Большая Ичка в пределах Западно-Казахстанской области. // Вестник Мордовского университета. Серия «Биологические науки». - 2011. - №4. - С. 150-155.

4. Ганнибал Б.К. Ботанические заметки в Западно-Казахстанской области по маршруту П.С. Палласа (май 1773 – май 2012) // Природа Западного Казахстана и Петр Симон Паллас (полевые исследования 2012 года). СПб. 2015. С. 33–44.

5. Сытин А.К. Экспедиция в Западный Казахстан по маршрутам П.С. Палласа 1769–1793 г. // Природа Западного Казахстана и Петр Симон Паллас (полевые исследования 2012 года). СПб.: Европейский дом. 2015. С. 19–32. (совм. с Л.Я. Боркиным).

6. Шенников А.Н. Введение в геоботанику. Л., 1964. 447 с.

7. Дарбаева Т.Е. Флора меловых возвышенностей Северо-Западного Казахстана. Автореферат на соискание ученой степени д. б. н. - Санкт-Петербург, 2003. - 51 с.

8. Тахтаджян А.Л. Система магнолиофитов. Л., 1997. 439 с.

9. Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). СПб., 1995. 991 с.

10. Абдулина С.А. «Список сосудистых растений Казахстана / Под редакцией Р.В. Камелина». - Алматы. - 1998. -187 с.

11. Серебряков И.Г. Жизненные формы высших растений и их изучение. Полевая геоботаника. М. Л., 1964. Т. 3. С. 146–205.

12. Нечаева Н.Т., Василевская В.К., Антонова К.Г. Жизненные формы растений пустыни Каракумы. М., 1973. 244 с.

13. Вульф Е.В. Историческая география растений М. Л., 1936. 322 с.

14. Камелин Р.В. Флорогенетический анализ естественной флоры горной Средней Азии. Л., 1973. 356 с.

15. Тахтаджян А.Л. Флористические области Земли. Л., 1978. 247 с.

16. Иванов В.В. Определитель семейств Северного Прикаспия // Матер. по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1964. С. 188-215.

17. Иванов В.В. К истории формирования флоры и растительности Северного Прикаспия // Проблемы современной ботаники. М. Л.; 1965. Т. 1. С. 59-62.

18. Иванов В.В. Осоковые Северного Прикаспия // Матер. По флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1968. Вып. 3, ч. 2. 110 с.

19. Иванов В.В. Лютиковые Северного Прикаспия // Матер. по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1971а. Вып. 5, ч. 1. 68 с.

20. Иванов В.В. Розоцветные Северного Прикаспия // Матер. по флоре и растительности Северного Прикаспия. Л., 1971б. Вып. 5, ч. 2. 78 с.

21. Иванов В.В. Крестоцветные Северного Прикаспия // Ботаническая география Северного Прикаспия. Л., 1974. С. 30-114.

22. Иванов В.В. Бурачниковые Северного Прикаспия // Ботаническая география Северного Прикаспия. Л., 1977. С. 98-149.

23. Иванов В.В. Определитель растений Северного Прикаспия (маревые, лилейные). Л. 1989. 96 с.

24. Василевич В.И. Некоторые проблемы классификации фитоценотических объектов // Ботан. журн. 1975. Т. 60, №5. С. 617–626.

25. Корчагин А.А. Внутривидовой (популяционный) состав растительных сообществ и методы его изучения // Полевая ботаника. Л., 1976. Т. 5. 313 с.

26. Быков Б.А. Общий анализ флоры пустыни Туранской низменности - Структура и продуктивность растительности и пустынной зоны Казахстана. АлмаАта. 1978. С. 7-35.

27. Тахтаджян А.Л. Происхождение и расселение цветковых растений. Л., 1970. 146 с.

28. Карамышева З.В., Рачковская Е.И. Ботаническая география степной части Центрального Казахстана. Л., 1973. 278 с.

29. Крашенинников И.М. Анализ реликтовой флоры Южного Урала в связи с историей растительности и палеогеографией плейстоцена // Сов. бот. 1937. №4. С. 16-45.

30. Крашенинников И.М. Основные пути развития растительности Южного Урала в связи с палеогеографией Северной Евразии в плейстоцене и голоцене. Сов. бот. 1939. Вып. 6-7. С. 67-99.

31. Дарбаева Т.Е. Парциальные флоры меловых возвышенностей СевероЗападного Казахстана. - Уральск, 2007. - 267 с.

32. Өсімдіктер мен жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі бар түрлерінің тізімдерін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 31 қазандағы N 1034 қаулысы.

33. Петренко А.З, Джубанов А.А., Фартушина М.М., Чернышев Д.М., Тубетов Ж.М. Зеленая книга ЗКО.- Уральск, 2001. - С. 59-86.