ЖЫЛҚЫ ТҰҚЫМЫНДАҒЫ ЖЫНЫСТЫҚ ДИМОРФИЗМ ЖӘНЕ ЖЫЛ МЕЗГІЛІНДЕГІ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Мақалада жылқы тұқымындағы жыныстық диморфизм және жылдың мезгіліндегі физиологиялық көрсеткіштері келтірілген. Қарабайыр жылқы тұқымы түркмен жылқысы мен жергілікті жылқылары шағылысу нәтижесінде алынған буданды, ұзақ жылдар іріктеу жұмыстарының нәтижесінде пайда болған. Аталған жылқының тұқымы Түркістан облысының оңтүстік аудандарында өсіріледі. Популяцияда түсі қара –қоңыр, сұр жылқылар үлесі басым, басқа түстерде де кездеседі Қарабайыр жылқы тұқымында айғырлардың шоқтық биіктігі -147,3см, ал биелерде 144,2см құрайды, осы белгініңң жыныстық диморфизмі 2,9см болды; тұрқының қиғаш ұзындығы айғырларда 150,5см, ал биелерде 146,5см құраса, олардың жыныстық диморфизмі 4,0см болды. Кеуде орамы бойынша айғырлар көрсеткіші 176,8см, ал биелерде 170,5см болса, олардың жыныстық диморфизмі 6,3см құрады. Жіліншік орамы бойынша айғырлар көрсеткіші 19,5см, ал биелерде - 18,6см болды, олардың жыныстық диморфизмі 0,9см құрады.
Жылқы тұқымдарының барлығында жыл мезгіліне байланысты дене температурасы, жүрек соғу жиілігі, тыныс алу жиілігіде өзгеретіні байқалды. Жылқылардың аталған физиологиялық көрсеткіштерінің қыс мезгілінде төмендеп, ал жаз мезгілінде артатыны анықталды. Жыл мезгіліне байланысты физиологиялық көрсеткіштерінің айырмашылығы: дене температурасы +0,1 Сº, жүрек соғу жиілігі +19,0 соғу/мин +19,3соғу/мин, тыныс алу жиілігі +16,0 соғу/мин +18,1 соғу/мин құрады.

1. «Табынды жылқы шаруашылығындағы сұрыптау, күтіп-бағу және азықтандыру жұмыстарын ұйымдастыру бойынша». ҰСЫНЫСТАР. «Оңтүстікбатыс мал және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС, Шымкент-2014. 78 б.

2. Керімбаев Д., Қазақстанның жылқы шаруашылығы. – Алматы: Қайнар, 1968. – 101 б.

3. Дүйсембаев К.И. Жылқы тұқымын асылдандыру. – Алматы Қайнар, 1972. – 92 б.

4. Гершензон С. М. Основы современной генетики. -М.: Наука, 1980. -250 с.

5. Мұхамбетжанов К.Қ. Генетика. Алматы: Print-1, 2005. -120с.

6. Красота В.П., Лобанов В.Т., Джапаридзе Т.Г. Разведение сельскохозяйственных животных. -М.: Колос, 1983. -414 с.

7. Борисенко Е.Я. Разведение сельскохозяйственных животных. –М.: Сельхозгиз, 1952. -486с.

8. Инструкция по бонитировке лошадей местных пород Казахстана. – Астана, 2004. – 25с.

9. Инструкция по бонитировке лошадей местных пород. –М.: ВО «Агропромиздат», 1988. – 29с.

10. Акаевский А.И., Криницин Д.Я., Мелехин П.И., Мелехин Г.П. Анатомия и физиология сельскохозяйственных животных. – М.: Колос, 1972.-250с.

11. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы. – Алматы: Қайнар, 1995. -130с.

12. Меркурьева Е.К. Биометрия в селекции и генетике сельскохозяйственных животных. -М.: Колос, 1970. -423 с.