Табиғи қауіптер: олардың түрлері және мектеп бағдарламасындағы орны

Бұл мақалада табиғи қауіпті құбылыстардың мектеп географиясында оқыту әдістері мен ерекшеліктері талқыланып, оқушылардың білімін арттыруға бағытталған тиімді әдістемелік тәсілдер ұсынылады.

Табиғаттағы қауіпті құбылыстар – жер бетіндегі экологиялық тепе-теңдікке, адамзаттың өмір сүруіне және шаруашылық қызметіне айтарлықтай әсер ететін табиғи үдерістер. Олардың пайда болуы жер қыртысындағы, атмосферадағы, гидросферадағы және биосферадағы өзгерістерге байланысты. Жер сілкінісі, жанартаудың атқылауы, дауылдар, су тасқындары, сел мен көшкіндер сияқты апаттар табиғи жүйелердің серпінділік сипатын көрсетеді. Мұндай құбылыстардың кейбірі ұзақ уақыт бойы дамып, алдын ала болжануы мүмкін болса, кейбірі кенеттен орын алып, үлкен апаттарға әкеледі.

Қазіргі таңда табиғи апаттардың жиілігі мен қарқындылығы артып келеді. Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, климаттың өзгеруі, урбанизация, ормандардың жойылуы және экожүйелерге антропогендік әсер бұл құбылыстардың күшеюіне ықпал етеді. Сондықтан табиғи қауіптер туралы білім беру мектептегі география пәнінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Оқушыларға табиғи қауіпті құбылыстардың себептері, таралу аймақтары, олардың адамзатқа тигізетін әсері және алдын алу шаралары туралы толық түсінік беру маңызды.

География пәні арқылы оқушылар тек теориялық білім алып қана қоймай, қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру, картамен жұмыс істеу, табиғи апаттардың алдын алу және олардан қорғану тәсілдерін үйренеді. Сабақ барысында табиғи апаттардың нақты мысалдары қарастырылып, олардың салдары мен алдын алу жолдары талданады. Бұл оқушылардың табиғат құбылыстарын ғылыми тұрғыда түсініп, қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауына ықпал етеді.

1. Алисов Б.П., Полтараков А.П. Табиғи апаттар және олардың географиялық таралуы. - М.: Высшая школа, 2009. - 280 б.

2. Базарбаева Г.А. Табиғи қауіпті құбылыстар: Оқу құралы. - Алматы: Қазақ университеті, 2017. - 240 б.

3. Исаченко А.Г., Рыбин А.А. Табиғи процестер және олардың қауіптері. - СПб.: Гидрометеоиздат, 2015. - 320 б.

4. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. География пәнін оқыту әдістемесі. - Астана, 2020.

5. ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі. Қазақстандағы табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы есеп. - Астана, 2021.

6. Назаров В.Н. Стихийные бедствия: прогнозирование и предупреждение. - М.: Логос, 2013. - 256 б.

7. Тасболатова А.С. География сабағында табиғи апаттарды оқытудың әдістемелік негіздері. - Алматы: НЦПК «Өрлеу», 2018. - 210 б.

8. UNESCO. Disaster Risk Reduction in Education: Guidelines for Teachers. - Paris: UNESCO Publishing, 2019.

9. UNDRR (БҰҰ-ның апаттарды азайту жөніндегі басқармасы). Апаттар қаупін азайту жөніндегі жаһандық бағалау есебі. - Женева: UNDRR, 2020.

10. Шаймарданова А. К. География сабақтарында табиғи апаттар туралы білім берудің заманауи әдістері. - Нұр-Сұлтан: Фолиант, 2022. - 185 б.