Солтүстік Қазақстан Облысындағы қарабасы (Larus Ridibundus) қанаттылардың оологиялық параметрлері мен ұя салу сипаттамалары

Мақалада Солтүстік Қазақстан облысындағы көлді шағала (Larus ridibundus) ұясының биологиясына жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері ұсынылған. Зерттеу бойынша ұялардың кеңістікте таралуын, құрылымдық ерекшеліктері мен параметрлерін, сонымен қатар жұмыртқалардың ооморфологиялық сипаттамаларын қамтиды. Ұялардың тығыздығы колонияның ортасынан шетіне қарай азаятыны, орынға деген бәсекелестік және жыртқыштардан ұжымдық қорғаныс артықшылықтарымен түсіндіріледі. Ұяның орташа диаметрі, ұя табағының диаметрі мен тереңдігі орташа және жоғары өзгергіштікті көрсетіп, бұл аймақтың климаттық жағдайына бейімделуін сипаттайды. Ұя құрылымының параметрлері мен пайдаланылған материалдардың басқа бөліктерімен салыстырылуы экологиялық ерекшеліктерге байланысты елеулі айырмашылықтарды анықтады. Жұмыртқалардың ооморфологиялық талдауы олардың ұзындығы, ені мен көлемінің өзгергіштігі аймақтық жағдайлармен байланысты екенің көруге болады. Жұмыртқалардың түсі қоңырдан жасылға дейін өзгеріп, жыртқыштардан жасыруға мүмкіндік береді. Алынған деректер бойынша көлді шағаланың ұя салу және көбею сипаттамаларын қалыптастыруда экологиялық факторлардың маңыздылығын атап көрсетеді.

1. Гаврин, В.Ф., Иванов, А.И., Филимонов, К.П. Птицы Казахстана. Том 2. – Алма-Ата: Наука КазССР, 1962. – 456 с.

2. Ковшарь, А.Ф. Птицы Тянь-Шаня. Т. 1. – Алматы: Изд-во Академии наук КазССР, 2019. – 520 с.

3. Гаврилов, Э.И. Фауна и распространение птиц Казахстана. – Алматы: Казахский университет, 1999. – 234 с.

4. Вилков В.С., Зубань И.А. Эколого-биологическая характеристика птиц и млекопитающих Северо-Казахстанской области: учеб.-метод. пособие для студентов биол. и экол. спец. СКГУ им. М. Козыбаева. – Петропавловск: СКГУ им. М. Козыбаева, 2013. – 199 с.

5. Природное районирование Северного Казахстана. – М. -Л.: Изд-во Академии наук СССР, 1960. – 125 с.

6. Сыроечковский Е. Е, Литвин К.Е. Гусиные яйца. О чём они могут нам сказать? // Казарка. – 2002. № 8. С. 125–148.

7. Общая характеристика интенсивности элиминации в раннем онтогенезе колониальных видов птиц [Электронный ресурс]. – URL: https://help.fsight.ru/ru/mergedProjects/lib/05_statistics/uimodelling_coeffvar.htm (дата обращения: 02.11.2024).

8. Guidos, S., van Dijk, J., Systad, G., & Landa, A. (2023). Colony‐nesting gulls restrict activity levels of a native top carnivore during the breeding season. Remote Sensing in Ecology and Conservation, 9(4), e326. https://doi.org/10.1002/rse2.326

9. Natusch, D., Lyons, J., & Shine, R. (2017). Safety first: Terrestrial predators drive selection of highly specific nesting sites in colonial-breeding birds. Journal of Avian Biology, 48(4), 567–576. https://doi.org/10.1111/jav.01380

10. Ламехов Ю.Г., Буланова М.А., Ламехова Е.А. Общая характеристика интенсивности элиминации в раннем онтогенезе колониальных видов птиц // Самарский научный вестник. 2021. Т. 10, № 2. С. 54–60.

11. Кыдыралиев, А.К. Птицы озер и горных рек Киргизии. – Фрунзе: Илим, 1990. – 236 с.

12. Рябицев, В.К. Птицы Урала, Приуралья и Западной Сибири: Справочник-определитель. – Екатеринбург: Уральский университет, 2001. – 512 с.

13. Захарова, Г.А. Изменчивость морфометрических параметров яиц озёрной чайки (Larus ridibundus) в Белорусском Поозерье // Вопросы естествознания. – 1997. – Вып. 1. – С. 41–90.

14. Van Bree, P. J. H. (1957). Variations in length and breadth of eggs from a colony of black-headed gulls (Larus r. ridibundus Linnaeus) on the island of Texel. Beaufortia, 5(67), 245–255.